30 april 1435 was een zwarte dag voor het klooster Groenendaal: een rampzalige bibliotheek- en archiefbrand vernietigde bijna al het geschrevene in de priorij. Slechts de paar boeken die in een speciale kast in de eetzaal lagen om gebruikt te worden bij het voorlezen tijdens de maaltijden, werden voor het vuur gespaard. Een van die boeken bevatte het werk van jan van Leeuwen. Een eeuw eerder was hij als analfabete kok ingetreden in het klooster. Door goddelijke inspiratie slaagde deze eenvoudige lekebroeder erin zichzelf lezen en schrijven te leren, ondanks de altijd zeurende pijn in zijn voet. 1 Boeken waren in de middeleeuwen een kostbaar bezit, in meerdere opzichten. Maar ook nu raakt de literatuur van toen ons nog. HANDGESCHREVEN WERELD laat zien dat die literatuur oneindig veel rijker, interessanter en verrassender is dan de verplichte nummers van de literatuurlijst ons willen doen geloven. Wie kent bijvoorbeeld het boek waarin de ervaringen van het verliefde hart worden weergegeven door middel van dierenverhalen. Zo wordt een ongelukkige minnaar vergeleken met een aap met schoenen aan: hij kan geen kant op. En wie heeft ooit gehoord van de rijke Souke van Dorsten uit Sneek, die uitgehuwelijkt was aan een boerenzoon, maar voor het kloosterleven koos. De schoonfamilie liet het er niet bij zitten, en trok naar het klooster om haar op te eisen... Naast de literatuur in vrome kringen en aan hoven komt ook de stad aan bod. We horen Henricus van den Damme mopperen dat de stad Brussel hem zo slecht betaalde voor het overschrijven van een boek - en we kunnen hem nog controleren ook, want hij rekende zijn loon uit op de achterkant van het boek dat hij kopieerde. En we maken uitgebreid kennis met de Brugse vriendenkring waarbinnen het beroemde Gruuthuse-liedboek tot stand kwam. Door de cultuurhistorische benadering worden niet alleen de oude teksten en handschriften zelf voor het voetlicht gebracht, maar wordt ook volop aandacht besteed aan een vaak veelbewogen geschiedenis, aan hun auteurs en aan de kringen waarbinnen ze gefunctioneerd hebben. Deze benadering staat ook centraal in het onderzoeksprogramma NLCM, Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, waaruit dit boek is voortgekomen. Veel van de onderzoeksresultaten en ideeën van de bij dit project betrokken onderzoekers zijn in het boek terug te vinden, op een aantrekkelijke en begrijpelijke wijze gepresenteerd. HANDGESCHREVEN WERELD is een toegankelijk en verrassend boek, vlot geschreven en smaakvol geïllustreerd. Foto's van prachtige handschriften en schamele fragmenten, auteursportretten, maar ook een stuk leisteen met een middeleeuws liedje, de handtekening van Hollands eerste geschiedschrijver Melis Stoke en een liefdesbrief op rijm met een rood hart. Dit, en nog veel meer, kan men lezen en bekijken in HANDGESCHREVEN WERELD, een boek voor iedereen die van literatuur en geschiedenis houdt. DINI HOGENELSTIS specialist in de Middelnederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden, en als redacteur en onderzoeker betrokken bij het NLCM. FRITS VAN OOSTROM is hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Leiden en auteur van de veelgeprezen boeken Het woord van eer en Aanvaard dit werk. Sinds 1989 leidt hij het NLCM-project.